Het ‘Spermalie-gesticht voor doven en blinden’, opgericht in 1836, is een begrip in Brugge. Met haar rijke geschiedenis herbergt de school ook twee bijzondere verzamelingen: de bibliotheek van stichter Charles Louis Carton en een collectie hulpmiddelen voor mensen met een auditieve of visuele beperking.
Erfgoedcel Brugge ondersteunt vzw De Kade bij de verdere ontsluiting van dit buitengewoon Brugs erfgoed.
Wil je meer weten over dit traject? Contacteer dan projectverantwoordelijke Ina Verrept.
De collectie bevat een schat aan informatie over een wereld die voor velen onbekend terrein is. |
Sinds 2015 ondersteunen we, samen met Openbare Bibliotheek Brugge, het traject rond de verhuis, catalogisering en digitale ontsluiting van de Bibliotheek Carton.
Cruciaal in dit verhaal is de rol van de vrijwilligers. Zij organiseerden de verhuis van ruim 2000 boeken naar de leefruimte van de zusters. Deze is nu deels als erfgoedbibliotheek ingericht. Bestaande informatie rond de boeken werd kritisch bekeken, aangevuld en uitgebreid gedocumenteerd. Tot op vandaag blijven de vrijwilligers Bib Carton verder verzorgen en ontsluiten.
|
Op het 6de platform voor erfgoedbibliotheken (2015) gaven we voor de eerste keer een overzicht van dit project. |
 |
Voor het ICEVI-congres in Brugge (2017) organiseerden we samen met De Kade een fototentoonstelling rond het vrijwilligerswerk.
De collectie hulpmiddelen voor mensen met een visuele of auditieve beperking bevat zowel onderwijsmateriaal als apparatuur. Ze gaat terug tot de tijd van stichter Charles Louis Carton.
Vrijwilligers zorgden voor een basisinventaris en maakten foto’s van alle stukken. Samen met de depotconsulenten (vroeger Provincie West-Vlaanderen, nu Vlaanderen) ondersteunden we hen hierbij.
Zowel Bibliotheek Carton als de verzameling hulpmiddelen zijn geïnventariseerd en digitaal toegankelijk.
 |
Bibliotheek Carton kan je bekijken via Bidoc.be en ErfgoedBrugge.be. De collectie hulpmiddelen doorzoek en zie je via Erfgoedinzicht.be en ErfgoedBrugge.be. |
Of bekijk de volledige collectie vzw De Kade / Spermalie op ErfgoedBrugge.be.
 |
Sinds oktober 2018 is er heel wat in beweging rond de collectie hulpmiddelen voor mensen met een visuele beperking van Spermalie/vzw De Kade. Er gingen deeltijds twee projectcoördinatoren (één vanuit vzw De Kade, één vanuit Erfgoedcel Brugge) aan de slag voor het waarderingstraject ‘Geen blinde vlek meer’. Een klankbordgroep en kernteam werden naar aanleiding van dit project samengesteld en men ging al enkele keren samen aan de slag. Zo werden de algemene aanpak en enkele concrete uitdagingen voorgelegd. |
Aansluitend op de basisregistratie van de hulpmiddelen die vroeger al plaats vond, wordt volop werk gemaakt van een verdiepende registratie. Het is immers van groot belang waar mogelijk extra gegevens (bijvoorbeeld rond vervaardiging en datering) toe te voegen aan de informatie die eerder al werd verzameld en ontsloten in/via erfgoedinzicht.be.
Het verzamelen van die informatie gebeurt ondermeer aan de hand van interviews, plaatsbezoeken aan vergelijkbare collecties en literatuurstudie. Er werden al bezoeken afgelegd aan ondermeer het Museum Dr. Guislain, de Brailleliga, Licht en Liefde, het Erfgoedhuis in Gent… Geëngageerde vrijwilligers, oud-leerkrachten en -directeurs, Zusters, ervaringsdeskundigen, collectiebeheerders… dragen elk op hun manier hun steentje bij.
Eerstdaags worden mogelijke deelcollecties van de verzameling bekeken, en worden er knopen doorgehakt in verband met een geschikte waarderingsmethodiek. Vanaf mei willen we immers aan de hand van op maat gekozen criteria en vragen bekijken wat de betekenis van de collectie(s) is voor mensen met uiteenlopende interesses en achtergronden. Erfgoedconsulente Livia Snauwaert (Departement Cultuur, Jeugd en Media) helpt ons hiermee binnen het kernteam vooruit.
|
 |
|
|
Ook in buitenlandse collecties is er boeiend vergelijkingsmateriaal te vinden, onder meer in dit kleine museum in Parijs. |
Ervaringsdeskundige Tonia In den Kleef maakt kennis met de opgezette dieren uit de collectie. |
|
Communicatie en participatie staan van bij de start van dit project voorop. Interviews met ervaringsdeskundigen, medewerkers en ex-medewerkers van Spermalie spelen hierin een grote rol. Een groepsgesprek biedt nog andere perspectieven. Horen vertellen moedigt aan om zelf te vertellen; herinneringen van één verteller brengen er misschien naar boven bij een andere. Enkele voorbeelden…
In de klas
In juni 2019 - op de valreep voor de start van de grote vakantie - gingen we langs in klas 7K van Spermalie bij leerkracht Fien Soete.
De leerlingen -ervaringsdeskundigen- worden er geconfronteerd met hulpmiddelen uit de collectie Spermalie. Schrijfplankjes (al dan niet voor braille), een geografische kaart, maquettes en verschillende brillen komen aan bod. Ze worden kort toegelicht en zo veel mogelijk uitgeprobeerd. Verhalen van vroeger -over Louis Braille- komen ter sprake, maar de leerlingen vertellen natuurlijk ook graag over hoe het er vandaag aan toe gaat. Het gebruik van Iphone en spraaktechnologie zijn daarvan maar enkele voorbeelden.
Is het ondanks die snelle technologische evoluties belangrijk om de historische hulpmiddelen in ere te houden en te ‘tonen’ aan een breed publiek? Hierover waren de leerlingen unaniem: dit draagt bij tot een realistische kijk op het leven van mensen met een visuele beperking, en illustreert ook hun vindingrijkheid (denk aan de blinde Louis Braille) in het zoeken naar wegen tot communicatie.
|
 |
In ‘Huis 45’
Aangemoedigd door dit positieve gesprek, trokken we naar ‘Huis 45’ (Licht en Liefde, Varsenare) om met enkele bewoners van gedachten te wisselen, en dit opnieuw gewapend met enkele hulpmiddelen (onder andere van Licht en Liefde zelf). Wie kent nog het rekenbord, het schrijfplankje, de atlas en zelfs de braillecommunicator? Hoe werken deze hulpmiddelen?
De tongen komen los, verhalen over hoofdrekenen, lezen en schrijven, aardrijkskunde- en biologielessen borrelen op. Ook aan anekdotes over het leven op school (in Brugge of Sluis) ontbreekt het niet.
En ook hier: de stellige overtuiging dat de ‘oude’ materialen bewaard en ontsloten moeten worden. Deelneemster Marie-Thérèse is overtuigd dat het goed is om dit samen te doen (mensen met en zonder visuele beperking) en haalt mooie herinneringen op aan haar recente vakantie met een ziende dame: ongelooflijk hoeveel ze van elkaar geleerd hebben!
 |
Ontdekking van de braillecommunicator |
Vertellen over vroeger en nu |
 |
GOOD PRACTICES
Waar zijn er inspirerende voorbeelden te vinden om dit in praktijk te brengen? Het Museum of Liverpool realiseerde in 2018 een tentoonstelling rond ‘hun’ School for the Blind. In augustus 2019 trokken projectcoördinatoren Jasmien en Ina op ontdekking naar Liverpool om hierover in gesprek te gaan.
Ook bij het project ‘School for the Blind’ droeg men participatie -ondermeer via vrijwilligerswerking- hoog in het vaandel. Een deel van het museumpersoneel kreeg een bijzondere opleiding rond beleving.
De tentoonstelling zelf had een sterk historische invalshoek, ook ambachten door en vrijetijdsbesteding van mensen met een visuele beperking kwamen aan bod. Films (oral history) over het leven op school en meer in detail over het stoklopen vervolledigden het beeld. Tactile Studio (zie ook: het vernieuwde Gruuthusemuseum) verzorgde replica’s in de tentoonstelling. Er was audiodescriptie, teksten in braille en ziende schrift.
Opvallend: het (nog jonge) Museum of Liverpool zette met hun publiekswerking van bij hun eerste openingsdag sterk in op aandacht voor mensen met een visuele beperking. De tentoonstelling rond de blindenschool was hiertoe dus niet de trigger. Communicatiemiddelen zoals audiodescriptie richt men trouwens niet uitsluitend tot mensen met een visuele beperking. Ze kunnen ook andere bezoekers goed van pas komen. Een mooi voorbeeld is de huidige tentoonstelling rond de Blitz (W.O.II) in Liverpool.
De musea in Liverpool werken samen aan een inclusief beleid. Interessant voor de werking van vzw De Kade/Spermalie is het label ‘autisme-vriendelijke stad’ dat de stad draagt. In het World museum kregen we een toelichting rond onder andere de ‘Quieter mornings’. Bewust rustig gehouden momenten die zich richten tot mensen met autisme en hun entourage. En ook hier: deze initiatieven worden zeker niet uitsluitend gekoesterd door mensen met een beperking.
Kortom: inspirerende voorbeelden die ook in Brugge doen dromen van meer…
 |
|
|
|
 |
 |
|
Op 26 maart 2019 brengen Faro en het Departement CJM de erfgoedsector samen in Brussel voor een tweede studiedag rond waarderingsprojecten in Vlaanderen. Nieuwe ontwikkelingen en ervaringen worden er gedeeld, en op het einde van de dag wordt er ook gedebatteerd.
Lees meer over hoe de vrijwilligers zorg dragen voor de collectie Spermalie en deze verder ontsluiten.
Midden 2016 maakt het vrijwilligersteam van ‘Bibliotheek Carton’ stevige vorderingen in het vergelijken, aanvullen en (her-)schikken van informatie rond de boekenverzameling, en een 1000-tal boeken werd intussen al vastgelegd op de gevoelige plaat. Ter inspiratie werd voor de vrijwilligers een bezoek georganiseerd aan de Cultuurbibliotheek van het Sint-Lodewijkscollege.
Meer
In het doven-en blindeninstituut Spermalie in de Snaggaardstraat (deel van vzw De Kade) worden sinds vele jaren bijzondere hulpmiddelen bewaard. Deze werden benut bij het onderwijs voor blinden en doven. ...
Meer
Begeleidingscentrum Spermalie (vzw De Kade) ondersteunt al lang personen met een visuele beperking. De Kade is dit jaar mede-organisator van het ICEVI-congres in Brugge. Erfgoedcel Brugge en De Kade vergasten ...
Meer
